Çoklu Zeka Kuramı
Çoklu zekâ kuramı, zekâyı genel bir bütün olarak görmez, farklı özel alanlarla açıklar. Howard Gardner tarafından tanımlanmıştır. Bu kurama göre zekâ 9 farklı yolla kullanılmakta olup 9 farklı türü vardır.
1. Sözel2. Mantıksal
3. Uzamsal
4. Kinestetik
5. Müziksel
6. Toplumsal
7. İçsel
8. Doğasal
9. Varoluşsal
Kişilerde zekâ türleri değişik baskınlık oranları taşıyabilir. Bir kişide bir veya birden çok zekâ türü baskın olabilir.
Öğretim yöntemleri öğrencilerin zekâ türlerine uygun seçilirse eğitim-öğretimin başarısı artar. Eğitimde yönlendirmelerde zekâ türleri dikkate alınırsa öğrencilerin motivasyonları yükselir, eğitim-öğretim daha verimli hale gelir.
 |
1. Sözel Zekâ
Sözel zekâ, kelimelerle düşünme, karmaşık anlamları anlayabilmede ve ifade edebilmede dili kullanma yeteneğidir.
Sözel beceri süreçleriyle ve bilgi ileten kelimelerin ritimleriyle, anlamlarıyla ve sesleriyle ilgilidir. Sözel zekâya sahip kişilerin temel özelliklerinden birisi, karmaşık görüş ve düşünceleri ifade ederken gayet iyi ve gelişmiş bir dil kullanmalarıdır.
Sözel zekâ türü yazarlar, şairler ve konuşmacılar arasında yaygındır. Bu tür zekâya sahip genç yetişkinler yazmaktan, okumaktan, öyküler anlatmaktan, kelime bulmacaları çözmekten hoşlanırlar.
2. Mantıksal-Matematiksel Zekâ
Mantıksal veya sayısal örüntüleri sezerek çözümleyici düşünme mantıksal-matematiksel zekâ türünün temel özelliğidir. Hesaplama, sayısallaştırma, hipotez ve önerileri dikkate alma ve matematiksel işlemleri gerçekleştirme yeteneğidir.
Mantıksal-matematiksel zekâ ile ilişkileri ve bağlantıları anlarız, soyut ve sembolik düşünebiliriz, ardışık mantıksallığı, tümevarımcı ve tümden gelimci düşünceleri kullanabiliriz.
Bu zekâ türü bilim insanları, matematikçiler ve dedektifler arasında yaygındır. Mantıksal-matematiksel zekâya sahip genç yetişkinler örüntülerle, sınıflandırmalarla, ilişkilerle ilgilenirler. Aritmetik problemler, strateji oyunları ve deneyler hazırlayabilirler.
3. Uzamsal Zekâ
Uzamsal zekâ üç boyutlu düşünebilme yeteneğidir. Resim ve şekillerle düşünmek bu zekâ türünün temel özelliğidir. Zihinsel imgeleme, resim düzenleme ve aktif hayal gücü yoluyla doğru ve net olarak görselleştirmek uzamsal zekâ türünün kişisel özelliğidir.
Sanatçılar, ressamlar, heykeltıraşlar, mimarlar uzamsal zekâya sahiptir. Bu zekâ türünün genç yetişkinleri resimli bulmacalardan, serbest çizimler yapmaktan ve hayal kurmaktan çok hoşlanırlar.
4. Kinestetik Zekâ
Kinestetik zekâ, çeşitli fiziksel becerileri kullanarak kişinin kendi bedenini etkin ve ustalıkla kontrol ederek nesneleri yönetmesidir. Zamanlamayla birlikte zihin-beden koordinasyonu çok önemlidir.
Sporcular, cerrahlar ve tamirciler kinestetik zekâya sahiptirler.
5. Müziksel Zekâ
Ezgi ve ritmleri anlamak, tekrar edebilmek ve üretebilmek müziksel zekâyı açıklar. İlginç olan, genellikle müzik ve duygular arasında bir bağlantı olması ve matematiksel zekâ ile müziksel zekânın ortak düşünme süreçlerini paylaşmasıdır.
Müziksel zekâya sahip genç yetişkinler kendi kendilerine şarkı söylemekten ve ritim tutmaktan hoşlanırlar. Başkalarının farkında olmadığı birçok sesin oldukça farkındadırlar.
6. Toplumsal Zekâ
Kişilerarası ilişkilerle, kendini ve başkalarını anlamayla ilgilidir. Empati olarak da açıklanabilir. Toplumsal zekâya sahip kişiler başkalarının duygularını, arzularını ve güdülerini yakalayabilir, tanıyabilir.
Öğretmenlerde, politikacılarda, aktörlerde, gönüllü kuruluş çalışanlarında toplumsal zekâ türü oldukça gelişmiştir.
7. İçsel Zekâ
İçsel zekâ toplumsal zekâya çok benzer. İçsel zekâda başkalarının duygularını anlamak yerine sadece kendi duygularını anlamak egemendir. Kendi düşüncelerinizle baş başa kalabiliyor ve kendinizi yeterince anlayabiliyorsanız, kendinizi daima ön planda tutuyorsanız, içten denetimli ve içten motivasyonlu iseniz içsel zekâya sahipsiniz.
Psikologlar, yazarlar, felsefeciler bu zekâ grubunda çok yaygındır. İçsel zekâ türüne sahip genç yetişkinler utangaç olabilirler. Kendi duygularının oldukça farkında olup motivasyonlarını kendi içlerinden alırlar.
8. Doğasal Zekâ
Belki de diğer zekâ türleri arasında en az rastlananıdır. Doğasal zekâya sahip kişiler doğadan gelen her şeyin değerini takdir eder ve bilir. İster belirli bir bitki türü olsun, ister küçük bir orman hayvanı olsun bunların değerini anlarlar. Doğasal zekâ türü insanlığın geçirdiği tarihsel süreçlerden gelmektedir.
Bahçıvanlar, avcılar genellikle doğasal zekâya sahiptirler.
9. Varoluşsal Zekâ
Temel olarak filozoflar ve düşünürlerle ilgilidir. Varoluşsal zekâ sahipleri var oluşumuzu, dünyayı ve içindeki her şeyi sorgularlar. İnsan varlığı ile ilgili olarak hayatın anlamı, niçin öldüğümüz, bu dünyaya nasıl geldiğimiz gibi konulara ilişkin derin sorularla uğraşacak kapasite ve duyarlık taşırlar.
Yukarıda açıklanan zekâ türleri değişik kaynaklarda farklı adlarla anılsa da, bazı yeni zekâ türleri eklense de burada açıklananlar kuramın temelidir.
- Size hangi zekâ türü daha yakın?
- Öğrencileriniz arasında hangi zekâ türleri daha yaygın?
- Öğretim yöntemlerinizi zek türlerine göre ayarlayabilir misiniz?
Ayrıca konu ile ilgili kitap incelememi [Zihin Çerçeveleri, Çoklu Zeka Kuramı - Howard Gardner] okuyabilirsiniz.
Kaynaklar
Gardner, H. (2017). Zihin Çerçeveleri - Çoklu Zeka Kuramı. Çev: Ebru Kılıç, Güneş Tunçgenç. İstanbul: Alfa.^
Wikipedia contributors. (2024, May 7). Theory of multiple intelligences. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Theory_of_multiple_intelligences
BA, C. L. (2020, August 31). The 9 types of intelligence: Which do you have? - learning mind. Learning Mind. https://www.learning-mind.com/types-of-intelligence/
Pavan. (n.d.). The 9 types of intelligence. http://www.psychtronics.com/2015/09/the-9-types-of-intelligence.html
